SEYHAN AKINCI- Yıl 1927 Muhsin Ertuğrul tiyatro adabı üzerine iki sayfalık bir broşür kaleme alır. “Tiyatro cümbüş yeri değil, büyüklerin mektebidir” müellif birinci unsurda. Ortadan yıllar geçti Kumbaracı50 resmi Twitter hesabından ayakkabılarını çıkarıp, tripoduna telefon yerleştirerek oyunu kaydeden bir izleyiciden bahsetti. Görünen o ki oyun izleme hâllerimiz üzerine tekrar bir ihtar broşürüne muhtaçlığımız var. Üstelik geçtiğimiz yaz İstanbul’da konser veren İngiliz müzik kümesi Plocebo da konser öncesi bir ileti yayınlamış cep telefonlarının performanslarını etkilediğini ve öbür seyircilere de saygısızlık olduğunu biraz sert bir lisanla tabir etmişti. Biz de sahneden ve müzik dünyasından isimlere bu durumdan nasıl etkilendiklerini sorduk.
Nezaket Erden: “Kendi tecrübelerine yaptığı saygısızlık”
Oyuncu olarak da seyirci olarak da bulunduğum tiyatro, sinema salonlarında bir müddettir insanların telefonlarından kopamadığını gözlemliyorum. Oyun ya da sinema sırasında fotoğraf, görüntü çekmek de çok yaygın. Bu devirde natürel ki tüm alışkanlıklarımız değişti bu alışkanlıklar seyir tecrübelerimizi de etkiliyor. Seyirci olarak bulunduğum alanlarda başka seyircilere karşı da sorumlu hissediyorum kendimi ve başkalarını rahatsız etmemek için elimden geleni yapıyorum. İnsanların fotoğraf, görüntü çekme isteğinin nereden geldiğini anlıyorum. Aslında oyun sonrası oyun fotoğraflarını rahatça bulabilirler. Tahminen bunlar üzerine daha çok konuşmalıyız. Birbirimize parmak sallamadan. Oyuncuya saygısızlık, tiyatrodan çıkılmaz, şu yapılmaz, bu yapılmaz üzere dayatmaları da çok yanlışsız bulmuyorum. O alanda birlikteyiz. Hepimiz birbirimize kendimizi açmak için geliyoruz. Biri oyundan çıkarsa bunun bir sürü sebebi olabileceğini öğrendim yıllar içinde. İnsanız hepimiz. Her şey olabilir. Ancak birbirimize bir, bir buçuk saat ayırmaya istekli olduğumuz bir alanda daha çok orada olabilsek hepimiz için daha keyifli bir tecrübe olabilir. Ve bir oburunun tecrübesini bozacak şeyler yapmak bu manada seyircilerin oyunculara değil de daha çok birbirlerine ve kendi tecrübelerine yaptığı saygısızlık üzere geliyor bana.
Cem Davran: “Sosyal medyaya heba oluyor onca emek”
Yeni dünya sisteminde, insanlığın kadim sanatı tiyatro, yolunu bulmaya çalışıyor esasen ülkemizde. Seyirci hali, karakteri de bu karmaşanın bir modülü. Elbette son yeni uzvumuz hâline gelen akıllı telefonlardan biz de rahatsızız lakin oyunların bir modülü olan selam mizansenlerinde, elde telefon selfie çeken, görüntü çeken meslektaşlara ne demeli. Ustalar, hocalar bu türlü mi öğretti? Selam da oyunun en kıymetli kesimlerinden biridir demedi mi? Biz oyun öncesi ve ortasında daima anons yapıyoruz tekrar de önleyemiyoruz… Çok abartan olursa uyarıyoruz hatta imaj sildirdiğimiz bile oldu. Aygıtı sessize almak konusunda ilerleme var fakat kayıt yapma işi gitgide yayılıyor. Toplumsal medya etkileşimi için gereç teminine kurban oluyor onca emek. Telif hakkı insan hakkı üzere kavramlara da uzak herkes nasıl olsa. Oyun konsantrasyonu, öteki seyirciye hürmet vb. Uzun olduğu kadar kısa da bir husus bu esasen. Neremiz gerçek ki???
Onur Özaydın: “Kalplerini sessize alıp telefonları faal ediyorlar”
Oyunda görüntü çeken seyirci sayısının son vakitlerde daha da artmasının sebebini, seyircinin salt olarak “Bak, ben falancanın oyununa gittim” deme isteğiyle açıklamak kâfi gelmiyor bana. Yaşadığı o ânın kayıtlara geçmesinin yalnızca görüntü ya da fotoğraf ile mümkün olabileceğini düşünüyorlar. Zira onlara hissetmek yetmiyor. Bir his, lakin kayıtlara geçerse yaşanmış sayılıyor. Kalplerini sessize alıp telefonlarını faal hâle getiriyorlar. Tam karşıtını yapanlara sevgilerimle. Yeterli ki varlar.
Özge Korkmaz: “Sadece seyirci değil izlediğiniz şeyin parçasısınız”
Bu noktada sorun seyircinin izlediği bir oyun sırasında kendisinin de etkin bir rolü olduğunu vakit zaman unutması ya da bu durumun şuurunda olmaması. Örneğin ben geçen dönemden beri tıpkı oyunu oynuyorum kaçıncı oyun oldu hatırlamıyorum bile ancak inanın her oyun bir evvelkinden farklı oluyor. Her seferinde. Aslında tiyatronun en biricik özelliği bu. Gelen her seyirciyle, o salonun kapısından içeri giren her bir kişinin gücüyle her seferinde tekrar sonra tekrar kuruluyor oyun. Ben buradan bunu hatırlatmak isterim seyircilerimize. Siz yalnızca “seyirci” değilsiniz, sahnede izlediğiniz o şeyin bir parçasısınız tıpkı vakitte. Karşılıklı bir alışveriş bu. Seyirciden oyuncuya, sahnedeki oyuncudan seyirciye akan… Biz bizeyiz o salonda, bir öykü paylaşıyoruz, ortamıza diğerlerini sokmayalım bence.
Serdar Saatman: “Tiyatro bir kültür – görgü meselesi”
Aylarca uğraşıp hazırladığımız oyunun bazen tek bir anı için günlerce prova yapıyoruz. Oyuncular yalnızca o anı gerçek biçimde oynamak için günlerini veriyor. O an bazen oyunun her şeyini anlatabiliyor. İşte tam da sahnenin o anında seyirci telefonunu açıp diğer şeylerle ilgilenince koca bir grubun emeğini kaçırmış oluyor. Ayrıyeten anlamıyorum neden insan kendine ayırdığı o müddette esasen her yerde yaptığı bir şeyi yapar ki? Oyunu sevmemiş olabilir. Lakin tiyatro bir kültür- görgü sıkıntısıdır. Telefonu açmak yerine hoş bir şeyler düşünebilir.
Yeter ki telefonlar sahneye atılmasın!
Bülent Ortaçgil: “Telefonlar gençlerin beğenme ölçütü”
İcracının dikkatini dağıtıp icrayı etkileyen her şey bence yanlış. Hele mutlak konsantrasyon isteyen küçük yerlerdeki sanat olaylarında daha da berbat. Konser salonları dışındaki büyük bar, açık hava yerlerinde ben o derece etkilenmiyorum. Hatta telefonlar çıkınca gülmem geliyor zira gençlerin beğenme ölçüleri bu.
İkilem: “Herkes çekim yapmakta özgür”
Konserlerde birçok farklı davranış biçimiyle karşılaşabiliyoruz, telefon ile çekim arşive kaydetmek ya da toplumsal medyaya koymak için izleyenlerin başvurduğu bir yol sanırım. Bizim için bir rahatsızlık kelam konusu değil asla, herkes çekim yapmakta özgür, kâfi ki çekim yaptıkları telefonlar sahneye atılmasın!
Kerem Görsev: “İsteyenin istediği üzere çekim yapmasına müsaade verilmeli”
Tabii ki yurt dışından gelen sanatkarlara büyük bir hasret, sevgi ve hasret var. Çok sevdiğiniz sanatkarları pek sık görme imkânınız olmuyor ve konser sırasında telefon ile çekim yapılıyor. Bence bu çok olağan. İsteyenin istediği üzere çekim yapmasına müsaade verilmeli. Ancak performans yapan sanatçıyı çok fazla bunaltmadan, dikkatini dağıtmadan yapmak lazım. Yanınızda konser izleyen insanları da düşünerek hareket etmek gerekir.
Günümüzün toplumsal yansıması
Çağla Canbaz: “Broşürün günümüz versiyonunu mu istersin?”
Muhsin Ertuğrul 1927’de seyircide tiyatro adabını geliştirmek için iki sayfalık broşür hazırlamıştır. Broşürü şu an okuduğumuzda unsurlar bize sıradan görünebilir ancak şimdi yeni yeni oluşan tiyatro adabı için bu teklifler elzemdi. Bugün herkes oyun izlerken sigara içmeyeceğini, bir şeyler yemeyeceğini bilir. Bu türlü bir broşüre gerek yok, zira seyirci yıllar içinde kendisini çok geliştirdi. Ancak bu sefer de broşürde olmayan hususlardan sınanıyoruz. Çalan cep telefonları, oyunu görüntüye kaydedenler ya da toplumsal medyada gezinenler! Üstelik tüm bu hareketleri çok olağanmış üzere yapanlar. Üzgünüm lakin bu olağan değil. Bütün bunlar hem biz öteki seyircilerin hem de sahnedeki oyuncuların dikkatini dağıtıyor. Yoksa broşürün günümüz versiyonunu mu istersin oyun öncesinde?
Müge Saut: “2022’de tiyatro nasıl izleniri tartışmak istemiyoruz”
Son periyotlarda oyun sırasında artan fotoğraf ve görüntü çekimlerinin biz de farkındayız. Bu seyircileri uygun bir lisanla uyarmaya çalışıyoruz. Lakin oyunun atmosferi içinde müdahale etme talihimiz da fazla olmuyor. Elbette tüm izleyiciler bunu yapmıyor, yapanlar ise fotoğraf ya da görüntü çekenler kendilerini toplumsal medya üzerinden söz etmeye çalışanlar olarak kıymetlendirebiliriz. 2022 yılında bir tiyatro oyunu nasıl izlenir nitekim bunu tartışmak istemiyoruz. Bir bilet alınca her şeyi kendine hak görmek, haksız halde tiyatronun imgesini paylaşmak, öteki izleyicileri rahatsız etmek olsa olsa günümüz toplumunun bir yansıması olabilir lakin.