Filiz Kuka’nın birinci uzun metrajlı sineması “Yüzleşme”, 25 Ekim’de MUBI’de izleyiciyle buluştu. Türkiye prömiyerini İstanbul Sinema Festivali’nde gerçekleştiren sinema, 30. Memleketler arası Altın Koza Sinema Festivali’nde En Düzgün Yardımcı Bayan Oyuncu ve En Güzel Yardımcı Erkek Oyuncu mükafatlarını kazandı.
Filiz Kuka’nın senaryosunu kaleme aldığı ve direktör koltuğunda oturduğu birinci uzun metrajlı sineması, aile perspektifinden ötanazi konusuna bakıyor. Sinemada, Asiye Dinçsoy, Güneş Sayın, Mutlu Güney, Tülay Bursa, Nilay Erdönmez, Okan Eser, Fatih Sevdi ve Name Önal rol alıyor.
Filmin yönetmeni Filiz Kuka ve oyuncularından Asiye Dinçsoy’la “Yüzleşme”yi konuştuk.
Yönetmenliğe olan ilginiz nasıl başladı? Birinci olarak sizi bu alana yönlendiren şey neydi?
Filiz Kuka: Çocukluğumdan itibaren gördüğüm, duyduğum öyküleri anlatmak için sinemanın uygun bir araç olduğunu düşünüyordum. Öykü anlatabilmek için de direktör olmayı seçtim.
“Yüzleşme”, birinci uzun metraj sinemanız. Bu sineması çekerken karşılaştığınız en büyük zorluklar nelerdi? Birinci sinema direktörlüğü süreci sizi nasıl etkiledi?
Filiz Kuka: Sinemanın her evresi birtakım zorluklar içeriyor. Senaryo yazımı, fon bulmak, sete çıkmak, sineması seyirciyle buluşturmak ve dağıtmak… Tüm bunlar aslında zincirin her halkası üzere birbirine bağlı ve hayli çetrefilli olabiliyor. Birinci uzun metraj sinemamda fon bulmak en zorlayıcı kademe oldu. Yurt içi ve yurt dışı pek çok fon bulabileceğiniz mecra var, onları âlâ araştırmak gerekiyor. Süreci düzgün yönetmek gerekiyor. “Yüzleşme”de benim için en kolay basamak çekimler oldu. Bunun dışında her şeyi birinci kere deneyimlemiş ve öğrenmiş oldum.
Filiz Kuka ‘YAŞADIĞIM YERDEN, OLAYLARDAN, BİREYLERDEN İLHAM ALDIM’
Filmde aile bağları, sırlar ve adalet arayışı üzere derin temalar işleniyor. Aile içindeki bu çatışmalı durumu ele alma fikri nasıl ortaya çıktı? Bu öyküyü yazarken nelerden ilham aldınız?
Filiz Kuka: Kalabalık ve çok bayan popülasyonlu bir ailede büyüdüm. En düzgün bildiğim alanın aile olduğunu düşündüğüm için aile içindeki çatışmalı durumları anlatmak istedim. Gerek aile içi gerek ömrün her alanında birbirimizle olan iletişimsizliğimiz, olayların konuşulması değil de gizli kalması, birbirimizi dinlemeden yargılamamız, birey olamamamız üzere his durumlarının bendeki izdüşümünden ortaya çıktı diyebilirim. Spesifik bir ilham kaynağım yok. Yaşadığım yerden, olaylardan, şahıslardan ilham aldım diyebilirim.
Senaryoyu oluştururken olay örgüsünü nasıl kurdunuz?
Filiz Kuka: Bu sorunun tek bir karşılığı olduğunu söylemek hayli güç benim için. Pek çok hissin, korkunun, merak ögesinin bir ortaya geldiğini söyleyebilirim. Evvel Cihan karakteri var oldu, uygun bir insan lakin kendi hayatını kuramamış bir birey. Beynimde bir yerde vicdanı temsil ediyordu. Onun yaptığı birine nazaran yeterli, birine nazaran berbat bir olay ile yargılanacaktı. Uzun vakittir da insanın kendini öldürme hakkı başımı kurcalıyordu ve bunun yapılabilirliği ve yasal olma durumu üzerine düşünüyordum. Dediğim üzere çok bayanın olduğu bir ailede büyüdüm ve öykümü bayanlar ortasında kurdum. Gerçek hayatta bu türlü bir olay yaşamadım, şahit olmadım lakin bilinçaltım gerçek hayattan etkileniyor.
Oyuncu takımını nasıl belirlediniz?
Filiz Kuka: Ön hazırlığın en uzun basamağı oyuncu seçimine ayrıldı. Cast yöneticisi Nimet Atasoy ile yaklaşık beş aylık bir süreçte oyuncu seçimini tamamladık. Oyunculara senaryo gönderip ilgilenen ve uygun olan oyuncularla audition yaptık ve böylelikle sinema için en yanlışsız şahıslarla yola çıktık.
‘BÖYLESİNE GÜÇLÜ BİR BAYAN KARAKTER BULMAK ZOR’
“Yüzleşme” sinemasında canlandırdığınız karakterinizin özellikleri ve içinde bulunduğu durum epey çarpıcı. Bu rolü kabul etmenizde en çok ne tesirli oldu?
Asiye Dinçsoy: Senaryonun konusunu çok sevdim. Zira, senaryo aslında çok büyük bir olayı, minimal bir kıssa içinde insani bir sorgulamayla, çok naif bir halde anlatmayı başarabilmiş.
Hatice, ailenin en büyük çocuğu değil lakin kız kardeşlerin en büyüğü olarak meskenin yükünü omuzlayan bir karakter. Kardeşlerinin problemlerini sahiplenmesi, onu eski vakitlerin abla figürüne benzetiyor. Bu, bir yandan itimat veren bir durum üzere görünse de eleştirel bir bakış açısıyla ataerkil sistemin getirdiği yükleri omuzlarında bulmuş bir karakter aslında. Üstelik yalnızca kendi çekirdek ailelerinin sorumluluğunu alan kardeşleri tarafından bir yandan bu yükün altına girmesi sorgulanırken, öteki yandan sıkışık anlarda birinci başvurulan kişi olmasıyla da çelişkilerin odak noktası. Aile içindeki bu iki yüzlülüğü ortaya çıkaran, görünmeyeni görünür kılan bir karakter olarak Hatice, benim için epey ilgi cazipti. Böylesine katmanlı ve güçlü bir bayan karakter bulmak sıkıntı, bu yüzden bu rolü oynamayı çok istedim.
‘AİLE KONUTU, HEM EN ÇOK BİLDİĞİMİZ HEM DE HİÇBİR ŞEYİ ÇÖZÜMLEYEMEDİĞİMİZ BİR YER’
Hızır, Hatice ve Yazgı ortasındaki bağlantılar epey karmaşık. Bu karakterlerin birbirleriyle olan bağlarını nasıl şekillendirdiniz? Bilhassa Hatice’nin içsel çatışması sinemaya nasıl yansıdı?
Filiz Kuka: Aile içi bağların karmaşık olmadığı çok az mesken vardır diye düşünüyorum. Sanırım hepimiz için hem en çok bildiğimiz hem de hiçbir şeyi çözümleyemediğimiz bir yer aile meskeni. Bu yüzden şekillendirmek çok güç olmadı diyebilirim. Baba kız alakası benim için değerli o yüzden o münasebetlere odaklandım. Hatice’ye gelince ise, çoğumuzun meskeninde farkında olmadan her şeyi üstlenmiş, kendini ailesi için feda etmiş bir abla yahut ağabey vardır. Aslında bu toplum tarafından bir halde dayatılmış bir vazifedir. Hatice de bu kıssada kucağına düşen sırrın vasıtasıyla kendi iç dünyası ile yüzleşiyor, (Evren onun için ayna oluyor) aslında kendisinin görünmez sonları olduğunu, üzerinde çok büyük yük taşıdığını, daima diğerleri için var olduğunu, kendi olamadığını keşfediyor.
Hatice’nin derin duygusal çatışmalarını yansıtırken zorlandığınız sahneler oldu mu? Role nasıl hazırlandınız? Karakterin psikolojisine girmek için hangi teknikleri kullandınız?
Asiye Dinçsoy: Hatice dediğim üzere katmanlı yapısı ile güç bir karakterdi. Karakteri yaratma açısından değil ancak sinemanın anlatımına da hakim olan minimal lisanı içerisinde neyi ne kadar ortaya çıkarmalı noktasında zorlandım. Karakteri çıkartmada, onun içerisinde dolanma manasında zorlanmadım. Zira etrafımda Hatice üzere karakterde olan çok fazla bayan var. Bunlardan hayatımın en değerli figürlerinden birisi ablamdır. Çok benziyor kimi istikametleri ile Hatice’ye. Başka yandan, Hatice korkak üzere görünse de ya da o biçimde itham edilse de aslında mantıklı bir süzgeci var. Olan olmuş artık bundan sonra ne yapabiliriz diye önüne bakan, yaşama bağlı bir bayan. Anaçlık bu toplumdaki karşılığı sanırım bu bağın. Zira her nerede olursa olsun aile içinde bir sorun dert yaşandığında ve her şeyin sonu gelmiş üzere bir noktada, işte tam o denli anlarda o annelerimiz, o ablalarımız toparlar bizi bir biçimde ayağa kaldırmaya güç olurlar. Tahminen “yuvayı yapan dişi kuş” sorunu bu toparlayıcılıktan, toparlayıcı olma zorunluluğundan gelmiştir de bilinmez bile…
Hatice’nin bir öbür özelliği, büyük bir vicdana sahip oluşuydu benim için. Annesinin vefatına sebep olan kişinin annesi ile yaşadığını bilip “ama annesi yalnız kalacak” vicdanını da yaşayan çok incelikli bir karakter. Orada bile bencil olmayışı, vaktin dünyasıyla olan doğal uzaklığı, zayıflık üzere görünen fakat aslında başlı başına sakin bir direnişi simgeliyordu benim için. Vardır bu türlü bayanlar. Sistemin içine çekemedikleri. Bunu bir şuurla de yapmazlar üstelik, onlar öyledir. O öylelik hallerine hayran olduğum bayanlardan biriydi Hatice benim için. Bunları Hatice’de keşfettiğimde karakteri daha çok sevdim. Zira bizler de oyuncular olarak evvel bilinmedik bir denizin ortasına atılıveriyoruz elimizde senaryo ve hiç bilmediğimiz karakterlerle. Kazıdıkça, keşfettikçe her karakter harikulade bir dünyaya açılıyor. Oyunculuğu bu yüzden çok seviyorum. Karakterleri biz mi inşa ediyoruz yoksa onlar da bizim gelişimimizdeki rolleriyle her biri hayatımıza bir mucize bir sihir mi getiriyor sorgulamasını daima yaşıyorum. Role hazırlanırken elbette en büyük kaynağımız biz oyuncuların senaryo ve direktör olur. Bu mevzuda Filiz Kuka öyküye hakimdi. Ne yapmak istediğini yeterli biliyordu. Ve birinci sineması olmasından kaynaklı heyecanı çok daha dinamik hale getiriyordu seti.
‘KİMSE BİR DİĞERİNİN İSTEĞİ OLMADAN ONUN HAYATINA MÜDAHALE ETME HAKKINA SAHİP DEĞİL’
Hatice’nin karşılaştığı durumları kendi hayatınızla yahut deneyimlerinizle bağdaştırdığınız anlar oldu mu? Hatice’nin yerinde siz olsaydınız ne yapardınız?
Asiye Dinçsoy: Hatice’nin yaşadıklarına benzeri büyüklükte bir olay yaşamadım. Fakat babamı hastane eksikliği nedeniyle kaybettiğimi düşündüğüm anlar oldu; bunu kanıtlamaya çalışmamıştım, bize söylendiği üzere kabul edip hayatımıza devam ettik. Elbette, sinemadaki kıssa biraz farklı; orada bir itiraf var, biz de bu itirafın akabinde bir hesaplaşmanın içinde buluyoruz kendimizi. Gerçek hayatta bu türlü bir durum yaşasam, ortada bir cürüm ve yaşama hakkı ihlali olsa bile ne yapacağımı bilemezdim. Karışık bir durum zira burada yalnızca bir kayıp değil, ailesinin bakımı büyük oranda omuzlarına yüklenmiş ailenin büyük kız kardeşi ve kendi sıhhati da pek güzel olmayan bir anne var. Sahiden bu türlü bir olayla yüzleşecek olsam, Hatice’yi oynamış olmama karşın nasıl bir reaksiyon verirdim bilemiyorum. Sinema, böylesine çetrefilli ve çelişkilerle dolu bir sorgulamayı husus alıyor; büyük olayları ve acıları lakin yaşandığında anlayabileceğimizi gösteriyor. Bu, sinemadaki öykünün en çarpıcı yanlarından biri.
Kendimi düşününce, Hatice üzere “olgunlukla” karşılayabileceğimi sanmıyorum. Büyük ihtimalle içime atmaktansa hesap sorar ve olayın üzerine giderdim. Bana nazaran, tüm çelişkilere karşın, kimse bir oburunun isteği olmadan onun hayatına ya da vücuduna müdahale etme hakkına sahip değil. Ama bu işin teorisi. Gerçekte bu türlü bir olay başıma gelse nasıl davranırdım, kestiremiyorum; bu lakin yaşandığında anlaşılabilecek bir durum. Sinemada de tam olarak bu cins gelgitler ele alınıyor. Sinemanın isminin geldiği ‘yüzleşme’ olgusunun çok sert bir hesaplaşma değil de, daha çok bu ikircikli hislerin yansıması olması, sineması benim için epey doyurucu hale getiriyor.
Evren karakterinin rolü ve tartısı sinemada epeyce bariz. İzleyici Evren’i hatalı mu yoksa mağdur mu görmeli? Bu ikiliği yaratırken neleri göz önünde bulundurdunuz?
Filiz Kuka: Ben, Evren’e inanıyorum, iyileşemeyecek birine yardım ettiğini biliyorum. Çok hasta olan biri için “ağrılarının dineceği yol hangisiyse o olsun, vefat kurtuluş deriz” lakin bir oburunun bunu yapma hakkı olduğunu düşünmüyorum. Evren’in yaptığının cürüm olduğunu biliyorum fakat onu hatalı göremiyorum. Ablamlarla öyküyü tartışırken hiçbirimiz Evren’in yaptığı hakkında birebir fikirde olamadık, bundan sebep bu ikirciklik doğdu.
Ailece yenilen akşam yemeği sahnesi, yüzleşmenin merkezinde yer alıyor. Bu sahnenin çekim süreci nasıldı? Oyuncularla bu yoğunluğu nasıl aktardınız?
Filiz Kuka: Final sahnesi için görüntü yönetmeni ile oldukça istişare etmiştik. Işık ve çekim planlarını konuşmuştuk. Sanat yönetmeni isteğimize nazaran oval bir masa seçmişti. Sahnenin çekimi iki gün sürdü. Çekim takviminin son günlerinde olduğumuz için oyuncularla sahne çalışmamız kolay oldu.
‘FİLM, İRONİK BİR YÜZLEŞME SUNUYOR’
Filmin temaları ve çatışmaları düşünüldüğünde, izleyicilerin “Yüzleşme”de hangi hisleri deneyimlemesini hedeflediniz?
Filiz Kuka: Seyirci hisleri subjektiftir, spesifik bir his durumundan çok izleyicinin toplumun yüzleşme becerisindeki yetersizliği sorgulamasını amaçladım. Başımıza beklenmedik bir olay geldiğinde nasıl davranacağımızı çoğumuz bilemeyiz. Bana “Yüzleşme” daima şunu soruyor: “Sen olsan ne yapardın?”
Asiye Dinçsoy: İzleyicilerin sinemasından tek bir ileti alacağını sanmıyorum; tersine, birinci etapta kendilerini bir sorgulamanın içinde bulacaklarını düşünüyorum: ‘Ben olsam ne yapardım?’ Bu, sinemanın en büyük sorusu ve karşılığı net olmayan bir soru. Birinci anda bir cevap verseniz bile, o anın içinde tıpkı halde davranacağınız kesin midir? Bu manada “Yüzleşme”, yüzeyde günlük ömrün akışında ilerleyen ve olayları sessiz bir metanetle karşılayan karakterlerin dünyasında gezinmemize müsaade veriyor. Sinema, aile içindeki görünmez emeği, kabul görmüş rolleri, etik soruları ve hayat hakkını ele alıyor. Bize, küçük ölçekli hayatlarımızda halledemediğimiz sıkıntıları, büyük fotoğrafta ‘yardım’ ismi altında diğerlerine nasıl dayattığımızı gösteriyor. Bu tarafıyla sinema, ironik bir yüzleşme sunuyor: Kıssada görünürde yaşanan yüzleşmenin ötesinde, izleyici de kendi hayatında ‘Ben olsam ne yapardım?’ sorusuyla yüzleşmeye itiliyor. Bu çok katmanlı yapı ve düşünmeye paha derinliği ile “Yüzleşme”, izleyiciyi kendi iç sorgulamalarına yönlendirecek bir imal.
Filiz Kuka ile çalışmak nasıl bir tecrübeydi?
Asiye Dinçsoy: Filiz Kuka ile çalışmak çok hoş bir tecrübeydi. Sinemayı hayatının bir kesimi haline getirmiş biri ve bu epeyce özel. Set ortamında da çok hoş bir oyuncu-yönetmen alakası yakaladık. Ne istediğini çok güzel biliyordu, benden ne beklediği de çok netti.
Kendimi direktöre bırakan bir oyuncuyumdur. Elbette her ayrıntısı sorgularım; mantıksız bir şey varsa asla yapmam. Lakin yaratıcı alanlarda bazen tercihlerin devreye girdiği anlar olur. Karakterin olaylar karşısındaki yansısının pek çok çeşidi vardır; direktör bunlardan birini seçtiğinde, bu tercihler çok güçlü olmasa da ya da benim tercihlerimle örtüşmese de, ya da ben o denli hayal etmemiş olsam da ‘tamam’ diyorum. Zira bu, direktörün sineması. Oynadığım her projeye gönülden bağlansam da, sonuçta bir direktör var ve bu onun hayali.
“Yüzleşme”nin akabinde hangi projeler üzerinde çalışıyorsunuz?
Asiye Dinçsoy: Şu anda ‘Kızıl Goncalar’ dizisinde Müyesser karakterini canlandırıyorum, bu proje bir mühlet daha devam edecek üzere görünüyor. “Yüzleşme” sonrasında yer aldığım bir başka üretim olan “Büyük Kuşatma” sineması de şenlik seyahatini sürdürüyor. Bağımsız sinemada gelecekte nelerle izleyici karşısına çıkacağımı açıkçası ben de öngöremiyorum zira finansal problemler sinemanın gidişatını meçhul kılıyor. Daima birlikte göreceğiz. Bilhassa rol almak istediğim belli bir çeşitten bahsetmem güç; ülke sinemamız cinslerden fazla daha çok sıkıntılara odaklanıyor. Fakat platform projeleri cins denemeleri için daha uygun olabiliyor. Aksiyon ya da fantastik tiplerinde de kendimi görmek, bu çeşitlerde tecrübe kazanmak isterdim.
Filiz Kuka: Bir belgesel ve bir uzun metraj projem var. Hangisinin evvel gerçekleşeceğini şimdilik bilmiyorum.