AYLİN RANA AYDİN – Ulaşımdan otomotive, inşaattan endüstriye, güçten teknolojiye kadar onlarca farklı dalda kullanılan bakır, geçmişten bu yana en önemli ve stratejik madenlerden biri olmayı sürdürüyor. Bakırın kullanım alanının genişlemesiyle talep daha da artıyor. Bakıra olan talebin gelecek 15 yıl içinde iki kat artacağı öngörülüyor. Yenilenebilir güç talebindeki artışla birlikte de gözler bakıra çevrilmiş durumda; zira bu alandaki ekipmanların birçoğunda da bakır tercih ediliyor.
1.5 milyon ton üretim
Ülkemizde cevherden katot bakır üretimi yapan tek izabe tesis Eti Bakır. Şirketin Küre işletmesi, 960 metreyle Türkiye’nin en derin metal maden ocağı. Eti Bakır A.Ş. Küre İşletme Müdürü Mahir Tezcan, tesiste yıllık 1.5 milyon ton cevher üretildiğini söyledi. Bakır konsantresinin Samsun işletmesine, pirit konsantresinin ise Mardin Mazıdağı’ndaki tesislere ulaştırıldığını aktaran Tezcan, “Samsun işletmesinde konsantre eserden katot bakır elde ediyoruz. Bu bakırın yüzde 99.99 saflıkta olması, ülkemizi bakır alanında güçlü üretici merkezlerden biri pozisyonunda tutuyor. Samsun’da ortaya çıkan sülfürik asit de amonyum sülfat gübresi üretiminde kullanılıyor. Münasebetiyle tam bir döngü içinde tüm artıkları iktisada kazandırmış oluyoruz” dedi. Pirit konsantresinin karayoluyla Kurşunlu’ya oradan da demiryolu ile Mardin Mazıdağı’ndaki tesislere gönderildiğini belirten Tezcan, “Burada konsantrenin içindeki metaller geri kazanılıyor; dünya kobalt üretiminin yüzde 2’si Mardin’de yapılıyor” dedi.
Önemli hedef
Özelleştirmeyle birlikte yalnızca üretimde değil birebir vakitte cevhere ulaşılmasında da çok değerli ilerlemeler kaydedildiğini belirten Tezcan, “Eti Bakır Küre’de maden çalışmalarını özelleştirme süreci öncesinde 140 metreye kadar sürdürebiliyordu. Bugün 960 metreden bile inançlı bir biçimde maden çıkarabiliyoruz” dedi. Tesisteki cevher üretiminin her yıl arttığını kaydeden Tezcan, şunları söyledi:
“2022 sonu üretim amacımız 1.5 milyon tonu aşmak. Bu da yaklaşık 24 bin ton katot bakıra karşılık geliyor. Bunun için 830 kişilik direkt istihdamımız bulunuyor. Samsun’daki izabe bakır tesisimizin ana tedarikçisi pozisyonundayız. Samsun’da Türkiye’nin katot bakır muhtaçlığının yüzde 20’si üretiliyor.”
‘İhtiyaç artıyor’
Bakıra talebin her geçen gün yükseldiğini hatırlatan Tezcan, “En değerli ivme, yenilenebilir güç yatırımlarından geldi. Rüzgar ve güneş gücünde kullanılan ekipmanlar için de bakıra muhtaçlık var. Bırakın Türkiye’yi, dünyanın mevcut üretim kapasitesi bile şimdi bu potansiyeli karşılamak için kâfi değil” dedi.
Ülkemizin toplam katot bakır muhtaçlığının 450 bin ton olduğunu ve bu sayının her yıl oluşan yeni gereksinimlerle birlikte arttığını lisana getiren Tezcan, “Ekonomik olarak söz edersek 3 milyar doları aşan bir bakır pazarı var. Bu ölçünün 150 bin tonu geri dönüşümden sağlanıyor. Geri kalan 300 bin tonun içinde bizim üretimimiz de var. Tüm bu sayılar, Türkiye’nin bakır muhtaçlığının büyük kısmının hala ithalattan karşılandığını ortaya koyuyor. Cari açığın kapanmasına katkıda bulunmak için var gücümüzle çalışıyoruz” dedi.
2 milyar dolar yatırım
Eti Bakır’ın Özelleştirme İdaresi’nden alınarak Cengiz Holding çatısı altına girdiği 2004’ten bu yana tüm tesislerdeki toplam yatırımın 2 milyar doları aştığını kaydeden Tezcan, “En değerli mevzu sürdürülebilirlik. Tüm dünyada şirketlerin ve devletlerin gündeminde karbon emisyonunu düşürmek başta geliyor. Bizim de yatırımlarımızın kıymetli kısmını sürdürülebilirlik oluşturuyor” dedi. Tezcan, bu kapsamda yapılanları şöyle anlattı:
“Sürdürülebilir madencilik için kıymetli adımlar atmaya devam ediyoruz. Bu yatırımlarla bir taraftan verimliliği artırırken öteki taraftan atık eserleri yine iktisada kazandırıyor ve etrafa olan hassasiyetimizi artırıyoruz. Küre’de bugüne kadar 450 bin fidan diktik. Su ve karbon ayak izi çalışmalarımız ve yatırımlarımız sayesinde bilhassa bakır madenciliğinde karbon emisyonları konusunda AB normlarının dahi altına düştüğümüzü söyleyebilirim. Dünya bakır üretimi ortalamalarına baktığımızda 1 ton bakır üretimi için 97 metreküp su kullanıldığını görüyoruz. Bu ölçü Eti Bakır tesislerinde ortalama 73 metreküp. Dünyada bakır işletmelerinin ortalama karbon emisyon oranı üretilen her bir kilogram bakır için 3.7 kilogram karbondioksit civarında. Eti Bakır’da ise bu sayı 3.2 kilogram düzeyinde bulunuyor.”
Cenevizliler’den beri kullanılan maden
Bakırın çağlar boyunca madencilik dalında stratejik değerini sürdürdüğünü lisana getiren Tezcan, “Küre’deki madenimizde Cenevizliler vaktinden beri bakır çıkarılıyor. Bu nedenle sorumluluğumuzun farkındayız. Bu nedenle yalnızca işletmemize değil, bölge iktisadı, istihdamı ve tabiatın muhafazasına da ayrıyeten yatırım yapmayı sürdürüyoruz. 830 çalışanın yaklaşık 550’sini Kastamonu ve ilçelerinde yaşayanlar oluşturuyor. Yalnızca istihdam değil, ilçe iktisadı için yarattığımız ekosistem çok önemli” dedi. Madencilik çalışmalarının tamamlandığı bölgeleri tekrar tabiata kazandırma tarafında yürütülen rehabilitasyon çalışmalarına önümüzdeki periyotta de devam edeceklerini belirten Tezcan, “Bölgeye bugüne kadar 450 bin adet fidan diktik. Ağaçlandırma çalışmalarımız birebir vizyonla devam edecek” diye ekledi.
Rakamlarla Eti Bakır Küre
Toplam istihdam: 830 kişi
Bakır cevheri üretim kapasitesi: 1.5 milyon ton
Bakır metali karşılığı: 25.000 ton
Bölgesel istihdam oranı: % 65
1939 yılında MTA bünyesine alındı
Küre Maden Alanları, 1939 yılında MTA (Maden Tetkik Arama) bünyesine dahil edildi. Eti Bank tarafından başlatılan çalışmalar ile birinci yıllarda tüvenan cevher üretimiyle devam etti. 1987 yılında Konsantratör tesisinin kurulmasıyla, bakır ve pirit konsantrelerinin üretimine ve sevkiyatına başlandı. Tesis, 1998 yılı prestijiyle, Eti Bakır A.Ş. ismi altında faaliyetlerini sürdürmeye devam etti. 2004 yılında Cengiz Holding tarafından evre alınan Küre İşletmesi, bu tarihten itibaren faaliyetlerine holding çatısı altında devam ediyor.