Türkiye ile Yunanistan 102 yıl evvel savaşıyordu.
Savaş, Yunanistan’ın, İngiltere’nin de teşvikiyle 19 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etmesiyle başlamıştı.
Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı, 102 yıl evvel 30 Ağustos 1922’de Yunanistan’ın “Küçük Asya Felaketi” oldu.
Savaş sonrası Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.
On binlerce kişinin hayatına mal olan ve milyonlarca insanın mübadele edilmesiyle son bulan savaştan 12 yıl sonra hiç beklenmedik bir şey oldu.
Savaşta yenik düşen Yunanistan’ın başkanı Eleftherios Venizelos, 1934’te savaşın galibi Mustafa Kemal Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterdi.
Getty Images Venizelos ve Atatürk, 29 Ekim 1930. TÜRK-YUNAN DOSTLUK VE İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI
Venizelos, 1930’da heyetiyle birlikte Ankara’yı ziyaret etmiş, Ankara Palas’ta verilen davette Mustafa Kemal Atatürk ile “başbaşa” görüşmüş ve devrin başbakanı İsmet İnönü’yle Türk-Yunan Dostluk ve İşbirliği Mutabakatı’nı imzalamıştı. (Dönemin Yunan gazetelerine nazaran, Venizelos’a Ankara ziyaretinde eşlik edenler, Atatürk’ün Yunanistan Başbakanı ile yaptığı görüşmede olağanüstü yeterli Yunanca konuştuğunu öne sürmüştü)
Bu dostluk ve işbirliği mutabakatının birtakım hususları şunlardı:
Türkiye ve Yunanistan, kendilerine saldıracak öteki bir ülke ile rastgele bir mutabakat yapmayacak
İki ülke ortasındaki görüş ayrılıkları birinci olarak müzakereler yoluyla çözülecek, müzakerelerden sonuç alınamazsa Memleketler arası Mahkemelere başvurulacak
Ülkelerden birinin üçüncü bir ülkenin saldırısına uğraması halinde öbür ülke tarafsız kalacak
Bu muahededen sonra Başbakan İsmet İnönü 1931’de Balkan Oyunları’nı da izlemek için Atina’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdiğinde Yunanistan’ın başşehrinin ana caddeleri Türk ve Yunan bayraklarıyla donatılmıştı. Atinalılar Türkiye’den gelen resmi konukları yollarda sevgi şovlarıyla karşılıyordu.
Türk heyetine eşlik eden Türk askerleri, Yunanistan Parlamentosu önündeki “Meçhul Asker Anıtı”na çelenk koyma merasiminde Yunan askerleriyle birlikte hazır bulunmuştu.
Dönemin gazetelerinde manşet olan bu olaylar, yabancı basın tarafından da şaşkınlıkla karşılanıyordu.
Eleftherios Venizelos, Mustafa Kemal ile yüz yüze tanışmış olmasından duyduğu memnuniyeti anılarını kaleme aldığında, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurcusunun karakterinden, samimiyetinden ve Türkiye’de yaptığı reformlardan son derece etkilenmiş olduğu görülüyor.
‘TÜRKİYE, UZATTIĞIMIZ DOSTLUK ELİNİ BÜYÜK BİR İÇTENLİKLE SIKARAK KABUL ETMİŞTİR’
Venizelos, dünya basınını şaşırtan atılımını ise 1934 yılında yaptı.
Mustafa Kemal Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösteren Venizelos, bir yandan yenilgi sancıları çeken, savaşın yaralarını sarmaya çalışan, üst üste yapılan darbelerin bedeline katlanan ülkesi için yeni bir sayfa açmak istiyor; öteki yandan Türk-Yunan barışının kalıcı olması gerektiğine inanıyordu.
Venizelos, samimiyetine güvendiği Mustafa Kemal Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne layık gördüğünü, Nobel Komitesi’ne devrin resmi lisanı olan Fransızca yazdığı bir mektupla bildirdi.
Venizelos üç sayfalık mektubun birinci kısmında Mustafa Kemal’in Kurtuluş Savaşı’nda verdiği çabadan sonra yeni bir ulus devlet olarak doğan Türkiye’de yaptığı ıslahatları, Yunan halkının Türkiye’deki bu muvaffakiyetleri takdirle karşıladığını sıralıyordu.
Mektubun son kısmında ise şu satırlara yer verilmişti:
“Küçük Asya Felaketi ertesinde saygın bir ulus devlet olarak tekrar doğan ve anlaşabileceğimize kani olduğumuz Türkiye, uzattığımız dostluk elini büyük bir içtenlikle sıkarak kabul etmiştir.
“Bu yaklaşımımız, halkların düne kadar olan çok önemli uyuşmazlıklarını gidermelerine örnek olacak. Halklarımız, yalnız olumlu sonuçlar getiren samimi bir barışın nimetlerinden faydalanacak. Yaklaşımımız, gerek ülkelerimizin gerekse de Yakın Doğu’nun (Orta Doğu ima ediliyor) barış nizamına hizmet edecektir.
“Bu barışın sağlanmasında en kıymetli katkıyı gösteren kişi, Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’dan oburu değildir.
“Bu nedenle, 1930’dan bu yana Yunanistan hükümeti başkanı olarak Yakın Doğu’ya yeni bir periyot getiren ve barışı sağlayan Türk-Yunan paktının imzalanmasından sonra, siz Nobel Barış Mükafatı saygın üyelerine, Mustafa Kemal Paşa’yı bu değerli mükafata layık görmekten erdem duyduğumu belirtir; adaylığını kabul etmenizi arz ederim.
“En derin hürmetlerimle.”
1934’te Nobel Barış Ödülü Atatürk’e değil, Milletler Cemiyeti önderliğinde organize edilen Dünya Silahsızlanma Konferansı’na katkıları nedeniyle, 1929-1931 yılları arasında İngiltere Dışişleri Bakanı olarak görev yapan İskoçya kökenli siyasetçi Arthur Handerson’a verildi.
ELEFTHERİOS VENİZELOS KİMDİR?
Eleftherios Venizelos, Osmanlı hakimiyetinde bulunan ve Yunan nüfusun fazla olduğu bölgeleri de Yunanistan topraklarına katmayı amaçlayan “Megali İdea”nın (Büyük Fikir) mimarı ve çağdaş Yunanistan’ın en değerli siyasetçilerinden biri olarak biliniyor.
Venizelos Yunanistan’da birincisi 1910’da, sonuncusu ise 1933’de olmak üzere toplam 7 periyot başbakanlık yaptı.
Başbakanlığı sırasında 1919’da İzmir’i işgal eden Yunan ordusunun Aydın’a kadar yayılan bir bölgede kalmasını istiyordu.
Venizelos, Yunanistan’da 1920’de seçime gitti.
Seçimleri “Evlatlarımızın Anadolu’da ne işi var, onları geri getireceğiz” sloganları atan muhalefetteki Kral I. Konstantin yanlısı partilerin koalisyonu kazandı.
Ancak misyona gelen hükümet, İngiltere ve Fransa’nın ihtarlarına karşın, Yunan ordusunu geri çekmedi ve orduya Ankara’ya ilerlemesi buyruğu verdi.
Yenilgiden sonra Yunanistan’da askeri darbe yapıldı.
Ankara’ya ilerleme buyruğunu veren ve ikisi başbakanlık yapmış beş siyasetçi (Dimitrios Gounaris, Georgios Baltatzis, Nikolaos Stratos, Nikolaos Theotokis, Petros Protopapadakis) ile ordunun “Küçük Asya (Anadolu) Komutanı” Georgios Hatzianestis, ivedilikle kurulan Askeri Mahkeme’de “vatan hainliği” suçlamasıyla yargılandı.
Yargılanan altı kişi de hatalı bulundu ve kurşuna dizildi.
Sürgündeki Venizelos ise 1923’te Lozan Antlaşması’nı imzaladıktan sonra yapılan seçimlerde birkaç defa daha başbakanlık koltuğuna oturmuş ve 1930’da Türk-Yunan Dostluk Mutabakatı’nı imzalamıştı.
Atatürk’ten 17 yaş büyük olan Venizelos 1936’da öldü.
Venizelos’un mezarı, doğup büyüdüğü Girit adasında bulunuyor.